Het lenen van een boek of een dvd is een veel gebruikte functie bij de bibliotheek: de uitleenfunctie. Maar wist je dat je tegenwoordig voor nog veel meer dingen bij de bibliotheek terecht kunt? Dat is in de loop van de jaren zo gegroeid en staat zelfs vastgelegd in de wet. Van interessante workshops tot leerzame taalprogramma’s, het is allemaal in de bibliotheek te vinden.  

Swoesj, het geluid van swipen op een tablet en de naam van het innovatieve project in Enschede om deelnemers digitaal zelfredzaam te maken. Swoesj wordt georganiseerd en aangeboden door de bibliotheek en laat zien hoe de functies, het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie en het bevorderen van lezen, in de praktijk worden gebracht. Het project richt zich op NT1-ers: mensen die Nederlands als eerste taal hebben, maar voor wie lezen en schrijven moeilijk blijft.

“Inhoudelijk richten we ons op de digitale vaardigheden”, vertelt Sanne Klaassen, projectleider van Swoesj. “Toch pakt het project ook de laaggeletterdheid aan, wat hier een groot probleem is.” Zo bleek dit jaar dat 24 procent van de Enschedeërs moeite heeft met lezen en schrijven. “Doordat de deelnemers oefeningen over een bepaald thema, bijvoorbeeld het verkeer, op oefenen.nl maken krijgen ze te maken met begrijpend lezen. Ze moeten het verhaal en de vragen begrijpen. Op die manier wordt hun taalvaardigheid gestimuleerd, ondanks dat de deelnemers dat niet zo ervaren.”

De bibliotheek helpt
Laaggeletterdheid is niet alleen in Enschede een probleem. Ruim 1 op de 6 Nederlanders is laaggeletterd of -gecijferd. Dat is gelijk aan 2,5 miljoen volwassenen. De gevolgen hiervan zijn direct te merken in hun dagelijks leven en hun portemonnee, zo bleek uit onderzoek van Stichting Lezen & Schrijven.

Om problemen als laaggeletterdheid en digitalisering aan te pakken subsidieert de overheid dergelijke projecten als Swoesj of Tel mee met Taal. Via Tel mee met Taal komt er bijvoorbeeld jaarlijks subsidie beschikbaar voor activiteiten die gericht zijn op het voorkomen en verminderen van laaggeletterdheid. Aankomende jaren zal het hierbij gaan om ruim 7,5 miljoen euro. De bibliotheek speelt een belangrijke rol bij het aanpakken van dit probleem. In 2019 boden bijna alle bibliotheken producten of diensten aan op het gebied van taalvaardigheid en digitale vaardigheid, zo blijkt uit een onderzoek van de Koninklijke Bibliotheek.

Opkomst maatschappelijke functies
Dat de bibliotheek zich naast het beschikbaar stellen van lees-, kijk- en luistermateriaal richt op bijvoorbeeld educatieve functies heeft te maken met de decentralisatie van het sociaal domein en de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob). “In 2013 is besloten dat er veel taken van de Rijksoverheid naar de gemeente zouden gaan”, legt Marjolein Oomes, kennisadviseur van de Koninklijke bibliotheek, uit. “Zo ook de verantwoordelijkheid voor kwetsbare groepen. Je ziet dat er vanaf dat moment een groei waar te nemen is in de mate waarin bibliotheken dat soort functies op zich nemen en gemeentes daarin ondersteunen.”

Het opnemen van maatschappelijke functies wordt in 2015 overgenomen door alle bibliotheken wanneer de overheid de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen invoert. In deze wet wordt allereerst het doel van de openbare bibliotheek aangehaald, namelijk het geven van publieke toegang tot informatie en cultuur. Daarnaast worden er vijf maatschappelijke functies benoemd waaraan elke bibliotheekorganisatie moet voldoen.

De welbekende uitleenfunctie wordt hierbij als eerst genoemd: het ter beschikking stellen van kennis en informatie. Daarna volgt het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie, hierbij kun je denken aan projecten voor laaggeletterdheid zoals Swoesj, maar ook mediaopvoeding voor ouders. De bibliotheek werkt veel samen met het onderwijs, om zo de derde functie, het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur, waar te kunnen maken. Het organiseren van ontmoetingen, zoals bij een inloopkoffie, is onderdeel van de functie: het organiseren van ontmoeting en debat. Na een kopje koffie zou je vervolgens aan kunnen schuiven bij een cursus of workshop in de bibliotheek. Op die manier maak je kennis met kunst en cultuur, de vijfde en laatste functie.

Rijnbrink
Om de activiteiten die bij de maatschappelijke functies horen goed uit te kunnen voeren wordt er veel samengewerkt met organisaties. Binnen Overijssel is Rijnbrink een bekende instelling die bibliotheken ondersteunt. Van de subsidie die Rijnbrink ontvangt maken ze onder andere programma’s die aansluiten op de behoefte van de bibliotheek, om zo de maatschappelijke en educatieve rol verder te ontwikkelen. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor het vervoeren van de boeken tussen de bibliotheken en stemmen ze de onderlinge plannen die bibliotheken hebben voor hun collecties af, zodat er zo efficiënt mogelijk wordt ingekocht. Ten slotte is Rijnbrink een centrale speler wat betreft netwerken. Bibliotheken kunnen met hun vraagstukken bij Rijnbrink terecht, die hen in contact kan brengen met iemand binnen hun eigen instelling of een externe organisatie.

Moeilijk bereikbaar
Dat er binnen een tijdsbestek van een paar jaar zoveel taken zijn doorgeschoven naar de bibliotheek kan Oomes wel begrijpen. “De problematiek rondom bijvoorbeeld ontlezing en digitale vaardigheden wordt steeds meer blootgelegd, de noodzaak wordt duidelijk. De bibliotheek is daarvoor een prachtige, lokale en laagdrempelige plek om dit aan te pakken. Mensen kunnen daar hun ei kwijt, vaardigheden opdoen zonder daarbij getoetst te worden en sociale contacten opdoen. Een echte boost voor hun zelfvertrouwen.”

Toch heeft nog niet iedereen bibliotheek gevonden. “Dit heeft verschillende redenen”, aldus Oomes. “Zo is niet iedereen zich ervan bewust dat ze behoefte hebben aan hulp of schamen ze zich voor hun behoefte. Het gaat hierbij om een potentiële groep van ongeveer 3 miljoen mensen. Zij hebben de bibliotheek juist nodig, maar zijn zo moeilijk te bereiken.”

“De bibliotheek wordt een onmisbare plek die echt iedereen nodig zal hebben”

Dit herkent ook Klaassen. “Een bibliotheek vol boeken is geen logische plek om een laaggeletterde te vinden. Toch ben ik blij dat de bibliotheek zich hard maakt voor deze mensen. Voor Swoesj hebben we de doelgroep in ons achtergrond gehouden en kiezen we er bewust voor om de bijeenkomsten niet in de bibliotheek, maar in de wijken zelf te laten plaatsvinden. In bijvoorbeeld een buurthuis of een gebouw van een speeltuin. Zo stapt de bibliotheek uit haar comfort zone, maar wordt er beter aangesloten op de behoefte van de doelgroep.”

Digitaliseren
Naast laaggeletterdheid is digitalisering volgens Oomes het thema waar bibliotheken zich in de toekomst mee bezig gaan houden. “Er zijn zorgelijke ontwikkelingen gaande op het gebied van digitalisering. Denk aan fake news, de niet van echt te onderscheiden deep fakes en datasoevereiniteit. De digitale transformatie van de samenleving. Dat zal zich verder gaan ontwikkelen en op den duur zijn het niet alleen de mensen met slechte basisvaardigheden die hier informatie over willen verkrijgen. Dan wordt de bibliotheek een onmisbare plek die echt iedereen nodig zal hebben.”

Meer lezen over de toekomst van de bibliotheek van Overijssel? Ga naar onze homepagina en volg het laatste nieuws. Niks meer missen? Volg ons dan op Facebook en Instagram. Wil jij je verhaal kwijt over jouw ervaringen met de bibliotheek? Mail dan naar Toekomstbieb@mail.com