Jongeren lezen steeds minder. Ze zitten achter een laptop, IPad of mobieltje en zijn continu bezig met digitale media. Veel mensen linken de digitalisering aan ontlezing, maar klopt dat of komt de ontlezing onder jongeren door ander aspecten?

De 15-jarige Cas Meijer uit Overijssel is bijna niet meer bezig met het lezen van boeken. “De laatste keer was een maand geleden. Ik heb de eerste vijf bladzijden gelezen en toen was ik er wel weer klaar mee”, zegt hij. Over zijn online mediagebruik hoeft hij niet lang na te denken. “Ik lees alleen een boek als ik het echt interessant vind, zoals de starters gids voor zzp’ers, daar wil ik binnenkort nog aan beginnen. Op internet kan ik al zoveel vinden over dropshippen en hoe je een bedrijfje opstart, dat je daar bijna geen boek meer voor nodig hebt.” School is het enige waar hij nog wel voor leest en dat interesseert adviseur media- en taaleducatie Maarten Keppel.

“Het is ontzettend belangrijk dat jongeren lezen. Het verrijkt het wereldbeeld, het draagt bij aan je creatieve vermogen, het zorgt ervoor dat je een mening kan vormen over bepaalde onderwerpen en het draagt bij aan concentratievermogen. Het belangrijkste is dat het bijdraagt aan je eigen geletterdheid. Jongeren zijn ontzettend verschillend. Voor alle jongeren is dit nodig, maar een groot deel extra aandacht nodig. Een kleiner deel van de jongeren is zelf in staat om hierin keuzes te maken en zal zich hiermee vermoedelijk ook voldoende redden binnen de maatschappij.”

Dalende leestijd onder jongeren

Volgens het recente onderzoek: ‘de Digitale lezer’ van Stichting Lezen, lezen jongeren gemiddeld tien minuten per dag. Deze cijfers zijn sterk gedaald ten opzichte van vijf jaar geleden. Toen was het nog 40 procent meer (Schaper, Wennekers & De Haan, 2019).

Hoe ouder het kind wordt, hoe minder graag kinderen lezen, dat is ook te zien in onderstaande grafiek (Huysmans, 2013).

Ook Keppel ziet het verschil tussen het primair- en voortgezet onderwijs: “Als ik bij groep drie langs ga, vinden ze lezen nog iets magisch. Er gebeurt iets waardoor kinderen een andere associatie met boeken krijgen. Daarnaast krijgen oudere kinderen ook steeds meer toegang tot digitale middelen.”

Daar zijn meerdere redenen voor volgens onderzoek van Stichting Lezen. Ten eerste krijgen kinderen teksten voorgeschoteld die een stuk complexer en abstracter zijn, dan op de basisschool. Daardoor bestaat er een kans dat ze negatieve leeservaringen opdoen (Chall & Jacobs, 2003). Daarnaast kent iedereen misschien nog wel de leeslijst van de middelbare school. Een boekenlijst waaruit je een boek moet kiezen om te lezen. Doordat kinderen niet mogen lezen wat ze willen lezen, verschuift het vrijwillige lezen naar het verplichte lezen, volgens Keppel.    

“Jongeren worden sneller afgeleid, waardoor ze niet komen tot het diepe lezen.”

– Maarten Keppel, adviseur media- en taaleducatie

De invloed van digitalisering   

“Jongeren lezen veel digitaal, waarbij ze ook heel fragmentarisch lezen. Ze lezen erg korte stukjes tekst. Zelfs NOS houdt er al rekening mee, dat mensen geen lange lappen tekst meer gaan lezen. Jongeren raken daaraan gewend.” Uit onderzoek van Jeugd en Media Monitor (2017) bleek dat 10- tot 18-jarigen in verhouding meer gebruik maken van televisie, muziek en gamen, dan kranten en tijdschriften. Jongeren kiezen liever voor iets makkelijks grijpbaars. Ook scholier Cas is het daarmee eens: “Voor een film hoef je zelf niks te doen, dat is voor mij meer ontspannen. Voor een boek heb je concentratie nodig.”

En die concentratie is wellicht de grootste boosdoener van ontlezing. “Jongeren worden sneller afgeleid, waardoor ze niet komen tot het diepe lezen. Dat appje dat weer binnenkomt, daar willen jongeren even snel op reageren, waardoor ze hun concentratie kwijt zijn”, merkt Keppel op.

De grote boosdoener

Digitalisering wordt gezien als een bedreiging en de grote oorzaak van ontlezing. Volgens Keppel is dat ook deels waar. “Enerzijds draagt het bij aan ontlezing, maar het draagt ook als middel bij dat jongeren juist gaan lezen. De digitalisering heeft er toe geleid dat we oneindige hoeveelheid informatie op ons af zien komen. E-books en luisterboeken zijn bijvoorbeeld de positieve ontwikkelingen van digitalisering. Luisterboeken zijn geschikt om jongeren in aanraking te laten komen met verhalen, zonder dat ze zelf hoeven te lezen. De inzet van digitale middelen kan drempelverlagend werken, maar ook goed als ondersteuning worden ingezet.”

Oplossing voor ontlezing

Bibliotheken proberen de digitalisering in te zetten om jongeren aan het lezen te krijgen. Zo ook de openbare bibliotheek in Almelo. “Wij hebben allerlei activiteiten voor kinderen en jongeren op het gebied van leesbevordering. Op de meeste scholen in Almelo is een ‘Bibliotheek op school’. Daarnaast hebben wij jaarlijks publieksactiviteiten tijdens de Kinderboekenweek en de Voorleesweken en hebben wij het project ‘Scoor een boek’ waarbij spelers van Heracles in de klas komen als ambassadeurs voor het lezen”, aldus directeur Gert-Jan Sweep. Ook de Stadkamer probeert jongeren te stimuleren om meer te gaan lezen: “We zijn bezig met het project: Alle Zwolse kinderen lezen, waarbij we de digitalisering juist inzetten om jongeren te bereiken. Een onderdeel hiervan is het ontwikkelen van een boekenvlog. Dit is momenteel nog geen afzonderlijk project, maar meer een middel. We hebben een voorbeeld filmpje gemaakt hoe je zo’n boekenfilmpje heel laagdrempelig kan maken. Door middel van deze filmpjes willen wij jongeren uitdagen om boeken te lezen en dit te delen via sociale media, zodat ze ook anderen inspireren om een boek te lezen”, benoemd Keppel.

De toekomst van ontlezing

“Ik weet niet hoe de toekomst eruit gaat zien. Er is op dit moment veel aandacht voor de ontlezing. Ik denk dat we met elkaar in gesprek moeten blijven gaan hoe we kunnen bijdragen aan die ontwikkeling. De ontwikkeling is ingezet en gaan we ook niet meer stoppen. We kunnen digitalisering niet terugdraaien. Daarom kijken we naar een manier hoe we jongeren toch in aanraking kunnen laten komen met kennis en verhalen”, vertelt Keppel. Toch denkt hij dat het niet nodig is om alle jongeren extra ondersteuning te bieden, omdat sommige jongeren zelf lezen of in staat zijn om zelf vanuit de betekenisvolle contexten verbanden te leggen. “Het gaat vooral om de jongeren waarbij onvoldoende stimulerende factoren invloed hebben, hen moeten we iets extra’s bieden.”

Meer lezen over de toekomst van de bibliotheek van Overijssel? Ga naar onze homepagina en volg het laatste nieuws. Niks meer missen? Volg ons dan op Facebook en Instagram. Wil jij je verhaal kwijt over jouw ervaringen met de bibliotheek? Mail dan naar Toekomstbieb@mail.com