“Elke keer als ik in een stad loop, heb ik last van straatintimidatie. In de avond heb ik er vaker last van dan ’s middags. In de zomer heb ik er ook meer last van, omdat ik dan blotere kleding draag. Ik liep bijvoorbeeld afgelopen zomer ‘s avonds alleen over straat. Terwijl ik langsliep, riep een groepje mannen: “Mooi meisje, kom hier!”. Ik antwoordde daar niet op. Hij bleef maar aandringen op dat ik hem mijn nummer moest geven. Ik voel me heel ongemakkelijk op zo’n moment, maar ik kan mij gelukkig heel rustig houden.”

Sissende geluiden, seksueel getinte opmerkingen en mannen die achter je aan lopen… ook in Enschede komen die dingen veel voor. Julia Frieling heeft een paar jaar in Enschede gewoond, waar ze vaak last had van straatintimidatie. Maar met het verbod dat vanaf 1 januari 2022 van kracht is gegaan in Enschede, is ze niet helemaal gerustgesteld.

Straatintimidatie is een veelvoorkomend probleem in Nederland. Meerdere gemeenten hebben een poging gedaan om straatintimidatie te verbieden, met enkel een paar succesvolle wetsvoorstellen. Malkis Jajan, gemeenteraadslid voor de VVD in Enschede, heeft lang gestreden voor het verbod in Enschede. “Mijn zus vertelt mij verhalen over dat ze soms bang is om alleen over straat te gaan. Het onderwerp raakt mij op een persoonlijk vlak.” Jajan ontfermde zich over het onderwerp naar aanleiding van de petitie van Myrthe van der Houwen om straatintimidatie tegen te gaan in 2020. Hierdoor kwam er meer cameratoezicht in de stad, werd er scherper toezicht gehouden op overlastplegers en werden er gebiedsverboden opgelegd, schrijft Tubantia (2021).

Enschede

“Straatintimidatie was nooit strafbaar in Enschede en er is nooit een meldpunt geweest, daarom is het lastig om te zeggen of de situatie is verslechterd of verbeterd in de afgelopen tijd.” Vertelt Jajan. Er zijn verschillende plannen voor de uitvoering van de wet: “Het achterna lopen en de seksuele gebaren zijn nu verboden. De politie zal voornamelijk er op heterdaad handhaven, maar we hebben ze ook het idee meegegeven om lokagenten in te zetten. Aan de hand van campagnes en camera’s zal er ook meer bewustzijn komen. Ten slotte komt er een meldpunt voor mensen in Enschede.” Tot nu toe hebben deze bewustwordingsacties gewerkt. Medeoprichters van de petitie hebben Jajan laten weten dat sommige plekken in Enschede rustiger zijn geworden.

“Ik weet niet of ik me veiliger zou voelen” zegt Julia, “Het gebeurt vaak op momenten dat er niemand in de buurt is. Volgens mij is er helemaal geen grip op en valt het niet te handhaven. Maar ik ben blij dat er iets wordt gedaan, de tijd zal het effect op lange termijn bewijzen.” Volgens Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht, kan het verbod de prullenbak in. Het ‘mist elke juridische onderbouwing’, vertelt hij in een artikel van RTV Oost (2022). “Het is niet aan de gemeente om die regels te stellen. Als je bepaalde uitingen wilt verbieden, want daar gaat het hierom, dan is dat aan de landelijke politiek in Den Haag.”

Stichting Stop Straatintimidatie zegt daarover op hun website: “Een verbod op straatintimidatie is niet moeilijker te handhaven dan talloze andere verboden. De meeste inbrekers worden niet op heterdaad betrapt. Grofvuil dumpen gebeurt helaas ook meestal straffeloos.” En het instellen van een verbod is ook niet zonder slag of stoot. Het is bijvoorbeeld Rotterdam nog niet gelukt om dit verbod erdoor te krijgen.

De poging van Rotterdam

Anders dan in Enschede, lanceerde Rotterdam de StopApp, waar mensen melding kunnen maken van straatintimidatie. Zo kan Rotterdam de omvang van het probleem goed in kaart brengen. Uit onderzoek van het Centrum voor Criminaliteitspreventies en Veiligheid (CCV) in opdracht van het Ministerie Justitie en Veiligheid (2018) werd duidelijk dat gemeentes van Rotterdam namelijk behoefte hadden aan meer inzicht in de aard en de omvang van het probleem.

Beleidsadviseur op het gebied van veiligheid in de gemeente Rotterdam en betrokkene bij dit dossier is Lisanne Oldekamp. “Rotterdam was in 2017 een van de eerste gemeenten die een verbod op seksuele straatintimidatie in de APV (Algemene Plaatselijke Verordening, de lokale regelgeving van een gemeente) heeft opgenomen en hier ook op heeft gehandhaafd. Er zijn verschillende processen verbaal opgemaakt en uiteindelijk is een verdachte voor de rechter gekomen. Uiteindelijk is in hoger beroep een streep door het volledige artikel gezet, omdat dit volgens het Gerechtshof de vrijheid van meningsuiting inperkt”, zegt zij hierover. Het landelijke ministerie van Justitie en Veiligheid is al een tijdje bezig met het moderniseren van de Zedenwet, waarin ook een artikel over seksuele (straat)intimidatie is opgenomen. De gemeente Rotterdam wacht deze modernisering af en denkt daarbij mee over de handhaving in de stad.

Anastasiya Dusanska van Stichting Stop Straatintimidatie: “Op het moment dat deze wet doorkomt, wordt straatintimidatie landelijk strafbaar gesteld. De verwachting is dat het pas in 2023 gebeurt. Deze wet ligt nu voor advies bij de Raad van State. Bepaalde gemeentes kiezen ervoor om de landelijke wetgeving af te wachten, andere weer niet. Het is wel mogelijk om straatintimidatie per gemeente strafbaar te stellen. Arnhem, Tilburg, Almere, Alkmaar en Enschede deden dat. Waarom andere gemeentes dat niet doen is vaak afhankelijk van de politiek en niet zozeer van dat het juridisch niet mogelijk is.” Maar het blijkt dat zo’n verandering in de APV niet veel effect heeft gehad voor Enschede. Tot op heden zijn er in Enschede welgeteld nul boetes uitgedeeld wat betreft straatintimidatie. Kan de wet dan, zoals Schilder zei, de prullenbak in?

Het strafbaar stellen van intimidatie blijkt dus ingewikkelder dan gedacht. Over strafbaarstelling zegt de website van Stop Straatintimidatie dit: “De meeste aspecten van straatintimidatie zijn (net) niet te vatten onder het verbod op bedreiging of op belediging. Dit geldt zelfs voor het uitschelden voor ‘hoer’, omdat dit naar de letter genomen een aanduiding voor een beroep is. Herhaaldelijk “Wil je seks?” in het gezicht van iemand zeggen, kan naar de letter ook opgevat worden als een toenaderingspoging.”

De toekomst

Voor Rotterdam geldt dat het tijd nodig heeft om straatintimidatie strafbaar te stellen. Over hoe de handhaving van de nieuwe wet wordt uitgevoerd in Enschede, heeft de politie geen uitspraak gedaan. Jajan is in ieder geval blij dat de wet er is gekomen. Hopelijk zullen vrouwen als Myrthe van der Houwen en Julia Frieling zich de komende jaren veiliger voelen in Enschede. Stop Straatintimidatie en de gemeente Rotterdam zullen in die tijd afwachten wat de landelijke politiek zal doen aan het strafbaar stellen van straatintimidatie.