Grote donkerzwarte gevulde vuilniszakken naast een ondergrondse container, of verdwaalde Jumbo-tassen die meebewegen met de wind. Zwerfafval is bijna niet meer weg te denken uit het dagelijkse straatbeeld. Sommige mensen denken dat zwerfafval ontstaat door ongeïnteresseerde pubers of door mensen die niet van de bank afkomen. Volgens Valentijn van Leersum, beleidsadviseur gemeente Deventer, moeten we juist op een andere manier naar het zwerfafvalprobleem leren kijken.  

Door het houtkleurende Deventerse stadhuis loopt van Leersum met speurende ogen de lichtovergoten brede gangen af. Hij is opzoek naar een rustige plek om te praten. Zijn lichtblauwe blouse met lange mouwen kreukelt als hij gaat zitten op een van de lichtbruine stoelen in de kolossale kantine. Terwijl hij zijn hoekige dunne bril op zijn neus rechtzet, vertelt hij kalm op wat voor manier hij voor de gemeente Deventer bezig is met het onderwerp afval. “Ik ben betrokken bij een aantal aandachtsbuurten in Deventer om daar de sociale kant van de wijk te versterken. Bijvoorbeeld door inwoners te ondersteunen en te kijken wat we kunnen doen om het gemeentelijke beleid beter te laten landen. In deze aandachtswijken, zoals Keizerslanden, speelt afval eigenlijk altijd een thema.” 

Diftar

Sinds 2013 werkt de gemeente Deventer met een afvalsysteem dat is gebaseerd op diftar. Bij diftar betalen de bewoners, naast een vast tarief voor afvalstoffenheffing, ook een variabel deel. Dit variabel deel betaal je elke keer dat je restafval in de ondergrondse container doet of je container aan de kant van de weg neerzet. Hoeveel je per keer moet betalen, hangt af van de container die je hebt. Hoe groter je container is, hoe meer je per keer betaalt. “Als we de onderzoeken mogen geloven, doen we het in Deventer heel goed met diftar. Dus het mensen laten scheiden, het creëren van zo min mogelijk restafval en een goede gezonde stroom van grondstoffen onderhouden”, vertelt Van Leersum met trots in zijn ogen. Deventer produceert per bewoner ongeveer 93 kilo restafval per jaar en recyclet 67 procent van het huishoudelijk afval. Dit is boven de landelijke VANG-doelstellingen, waarbij bewoners in 2030 maximaal honderd kilo restafval produceren en zestig procent van het huishoudelijk afval recyclet wordt.  

Afval op straat 

Ronddwarrelende supermarkttassen, maar ook volledige banken horen bij het afvalprobleem op straat. Dit afval op straat heeft vervolgens allerlei gevolgen voor het milieu en de mensen die er wonen. Er wordt geschat dat er in Nederland jaarlijks vijftig miljoen kilo afval in de openbare ruimte terechtkomt. Zo kunnen gedumpte vuilniszakken met etensresten voor plaagdieren, zoals ratten, zorgen en duurt het heel lang voordat zwerfafval vergaat in de natuur. Deze gevolgen zijn ook te merken in wijken zoals Keizerslanden, vertelt Van Leersum. “We zien dat in heel veel wijken in Deventer wordt geklaagd over overlast van plaagdieren.” 

Sinds de start van 2025 heeft afvalbeheerder Circulus bijna vierhonderd meldingen gekregen van gedumpt afval in de wijk Keizerslanden. In vergelijking met andere wijken in Deventer heeft Keizerslanden een ‘bovengemiddeld aantal meldingen van bijplaatsingen’, volgens Circulus. Ten opzichte van 2023 is er een stijging te zien. “In Deventer zijn er 35 procent meer gevallen van bijplaatsingen en illegale stort”, zegt gemeenteambtenaar Fokke Hoogland. 

Sociaal probleem 

“Afval staat niet in hun top tien”, zegt Van Leersum. Hij ziet het achterlaten van afval als een teken dat er iets op sociaal vlak niet goed gaat bij mensen in de wijk en dat daar hulp bij geboden kan worden. Vol enthousiasme in zijn stem vertelt hij: “Als je met mensen in gesprek gaat, dan zijn er heel veel mensen die allemaal sociale redenen aangeven waarom ze hun afval niet hebben weggebracht, niet kunnen wegbrengen of het naast de ondergrondse container zetten.” Hij beschrijft dat mensen in hun hoofd geen ruimte hebben om bezig te zijn met het scheiden van afval. “Ze zijn veel meer aan het overleven. Ze hebben andere problemen die belangrijker zijn dan het scheiden van afval en voelen geen energie en ruimte in hun hoofd, of lichaam, om aan scheiden te denken.”  

Om bijvoorbeeld een zware kast weg te brengen naar het Recycleplein moeten er veel stappen ondernomen worden, legt Van Leersum uit. Ten eerste heb je een sociaal netwerk nodig, die kan ondersteunen met de grote kast naar beneden te tillen. Vervolgens moet je over een auto beschikken om de kast te vervoeren. Als inwoner van Deventer moet je ook maar net weten dat je gratis driehonderd kilo per jaar naar de stort kan brengen. Van Leersum vertelt dat het logisch is dat mensen die zoveel stappen moeten doorlopen voor een andere optie kiezen. “Omdat mensen niet mee kunnen komen in het systeem, kiezen ze een oplossing die voor hen heel erg voor de hand ligt. Namelijk: zet het gewoon naast de ondergrondse container.”  

Ondersteunen in plaats van straffen 

Van Leersum beschrijft dat de gemeente meer aandacht moet besteden aan het ondersteunen van hun inwoners, dan het straffen van een kleine groep die niet meekomt in het huidige systeem. “Als je het ziet als een sociaal teken, zouden we dan niet meer kunnen begeleiden en ondersteunen in plaats van straffen?” Juist ook omdat straffen volgens Van Leersum het tegenovergestelde effect heeft. “Als je gepakt wordt, zal je vast niet meer bijplaatsen. Maar dan ontstaat er juist tegendruk tegen de druk vanuit ons als overheid.” Deze tegendruk kan zich op verschillende manieren uitten. Bijvoorbeeld door een andere locatie te zoeken om afval te dumpen, eigen persoonsgegevens uit het afval te halen of groepsappen aan te maken. “Daarin waarschuwen bewoners elkaar als de handhaving eraan komt en dat mensen dus niet afval moeten dumpen.”  

Ook is de gemeente, samen met Circulus, bezig meer bewustwording te creëren onder de bewoners. Dit doen ze bijvoorbeeld in de vorm van een afvalfestival. In de stem van Van Leersum hoor je dat dit afvalfestival veel potentie heeft, ook al zijn ze nog maar net begonnen. Bewoners halen tijdens het festival een rolcontainer op, om deze thuis te vullen met hun eigen spullen. De gevulde container gaat mee naar buiten en wordt gewogen. “Dan kunnen de bewoners zien wat het gewicht is van hetgeen dat ze aanleveren. En wordt het samen met vrijwilligers gescheiden.” Het afvalfestival heeft tot nu toe veel positieve invloed in de wijk: “Je ziet dat de buren elkaar helpen en dat het zorgt voor een versterking van cohesie en saamhorigheid.”  

Als bewoners afval tegenkomen op straat, kunnen ze hiervan een melding maken bij de gemeente.  Een melding maken kan via Melding Openbare Ruimte. ‘Zo helpt u mee Deventer schoon te houden’, staat er op de site.