TUBBERGEN – In actie komen tegen de overname van donaties als de kerk sluit of fuseert – zoals in de gemeente Tubbergen momenteel gebeurt en waar slechts drie van de negen kerken openblijven – heeft weinig zin volgens oud-notaris Wim Gaalman. “Je kunt wel gaan dwarsliggen, maar uiteindelijk win je het nooit tegen de juridische eigenaars.” Oud-penningmeester Gerard Oude Avenhuis uit Langeveen en kerkganger Louis Lansink uit Vasse voelen zich aan het lijntje gehouden door de kerk. “En zij gaan er met de buit vandoor.”

Vanouds had de katholieke kerk een belangrijke positie binnen de gemeenschap. De kerk kon ook wel gezien worden als de centrale plek voor samenkomsten. De bewoners van gemeenschappen voelden zich zo betrokken bij de kerk, dat ze na hun dood hun bezittingen aan de kerk doneerden. Dat is bijvoorbeeld gebeurd bij de katholieke kerken in Langeveen en Vasse. Het parochiebestuur van de Pancratiusparochie wil deze kerken uiterlijk in 2025 sluiten. Nu dreigen die donaties die voor de kerk of de gemeenschap waren bedoeld, op te gaan in het grote geheel. Of nog concreter: naar de basiliek in Tubbergen. Die staat er financieel beroerd voor. En de huidige geloofsgemeenschap heeft daar niets tegen in te brengen.

Ten behoeve van de dorpskerk

Voor veel mensen klinkt het tegenwoordig heel vreemd om hun bezittingen aan de kerk te doneren in plaats van aan hun kinderen. Vroeger was het heel gebruikelijk. Geld, sieraden, huizen, bosgrond, boerderijen, stukken grond: dat doneerden katholieken aan de kerk. De kerk is er ook in veel gevallen gekomen door het ingezamelde geld van de bewoners. Wanneer er op papier staat dat de bezittingen voor een bepaald doel worden toegerekend – zoals bijvoorbeeld ten behoeve van de dorpskerk – dan heet dat geoormerkt geld. Dat mag dan álleen daarvoor gebruikt worden en niet voor andere doelen, zoals een dorp verderop. Echter is in Noordoost-Twente maar zo’n tien procent van de donaties geoormerkt en de rest niet.

Bij de fusie in 2010 met de Pancratiusparochie werd afgesproken dat de overige negentig procent óók geoormerkt zou worden, maar dat is volgens pastor Pikkemaat niet gebeurd, omdat het bisdom dat niet toestond. Volgens het huidige bestuur van de Pancratiusparochie is er helemaal geen sprake van geoormerkt geld, omdat bij de fusie alles op een hoop wordt gegooid. Is er wel of niet sprake van geoormerkt geld? Zijn de gemeenschappen op het verkeerde been gezet? De geloofsgemeenschappen (niet alleen die in Tubbergen) vinden dat het bisdom van Utrecht die de fusies begeleidde, er nooit duidelijk over is geweest en concrete vragen daarover wegmoffelde. “Het zou allemaal wel goed komen met de fusie”, werd de gemeenschappen verteld. Maar het kwam niet meer goed.

Ik denk dat mensen zich in hun graf zouden omdraaien als ze zouden weten hoe er nu mee omgegaan wordt – Louis Lansink

Nu dreigt het overgrote geoormerkte geld tóch voor een ander doel gebruikt te worden, namelijk voor de basiliek in Tubbergen, het Eucharistische Centrum. De inwoners van de Noordoostelijke Twentse dorpjes Langeveen en Vasse komen in opstand. “Wij kunnen onze ongenoegen nog uiten, maar onze voorgangers niet meer”, zegt kerkganger Louis Lansink die tegenover de kerk in Vasse woont. “Mensen vertrouwden er echt op dat het wel van de kerk zou blijven. Ik denk dat mensen zich in hun graf zouden omdraaien als ze zouden weten hoe er nu mee omgegaan wordt. Hun intentie was heel anders, maar dat is in de meeste gevallen niet opgeschreven.”

Moet van het dorp blijven

De dorpsbewoners willen de kerk graag voor het dorp behouden. In de twee Twentse dorpen is hun kerk de enige katholieke kerk in het dorp. Petra Plegt uit Langeveen wil met actiegroep Verontruste Parochianen voorkomen dat de donaties die in het verleden door dorpsbewoners zijn gedaan, in het bezit komen van de kerk in Tubbergen. Die blijft namelijk wél open, net als in Geesteren en Mariaparochie. “Wij menen dat de bewoners vroeger wilden dat de donaties in het bezit van Langeveen zou blijven.” Mede-Verontruste Parochiaan Gerard Oude Avenhuis werd in 2010 na de fusie penningmeester van de Langeveense kerk.

Tijdens zijn werkzaamheden was hij erg kritisch omtrent het geoormerkte geld. “Ze vonden het vervelend dat ik er steeds over begon. Als ik een vraag erover stelde, probeerden ze er steeds omheen te praten.” In 2019 werd hij per direct uit zijn functie gezet. “Als reden gaven ze op dat ik onbevoegd in het nieuwe administratiesysteem wilde kijken. Daar werden plotseling bevoegdheden ingetrokken en het werd me niet uitgelegd waarom.” Zijn kritische houding werd niet gewaardeerd. “Ze hadden een mooie stok gevonden om mee te slaan en spraken over digitale diefstal, maar dat was absoluut niet mijn bedoeling.”

Ze vonden het vervelend dat ik er steeds over begon. Als ik een vraag erover stelde, probeerden ze er steeds omheen te praten – Gerard Oude Avenhuis

Dubbeltjes en kwartjes

De parochianen in Langeveen werden boos. “Zodoende is de groep Verontruste Parochianen ontstaan.” De gemaakte afspraken met betrekking tot het oormerken, zouden overboord zijn gegooid. Oude Avenhuis wilde daarvoor opkomen, maar werd gezien als een lastpost. “Als je lastig wordt en terechte vragen stelt, moet men elkaar niet meer.” Dat hij uit het bestuur werd gezet, deed hem pijn. “Je behoort tot het katholieke geloof. Dat katholieken elkaar dít aandoen, raakt me tot op het bot.” Na zijn ontslag werd door de Verontruste Parochianen een enquête uitgezet. Vijfentachtig procent van de 1.100 parochianen stond achter hem. “Zij vinden dat de bezittingen terug moeten naar de kerk en dat het niet aan de eredienst moet worden onttrokken.” De grond, de kerk, betaald van dubbeltjes en kwartjes van hun voorouders, moet dus van Langeveen blijven als het aan hen ligt. “De mensen in Langeveen zijn bereid geld te geven, de kerk willen ze niet kwijt.” In Vasse is welgeteld één boerderij geoormerkt. “Die mensen hadden al het gevoel: Als de kerk hier vroeg of laat dicht gaat, willen we het toch nalaten aan het kerkgebouw”, zegt Lansink. “Zij hadden het echt opgeschreven, dus hier kon de parochie niet onderuit komen.” Oude Avenhuis: “Ook in Langeveen is sprake van minstens één geval.”

Dat katholieken elkaar dít aandoen, raakt me tot op het bot – Gerard Oude Avenhuis

Verontwaardigd

Het feit dat het parochiebestuur de kerken van Langeveen en Vasse wil sluiten, zorgt voor verontwaardiging bij Oude Avenhuis en Lansink. “De kerken van Langeveen en Vasse zijn financieel gezond gebleven in vergelijking met Tubbergen. Ze zijn daarnaast de nummer één en twee qua aantallen vrijwilligers, financiën, gemiddelde kerkbijdrage en kerkbezoeken binnen de Pancratiusparochie.” Oude Avenhuis vult hem aan: “Dat zijn de pijlers die het parochiebestuur hanteert voor de vitaliteit van een geloofsgemeenschap.” De vrijwilligers onderhouden de kerk al jarenlang. “Waar hebben we het allemaal voor gedaan?”, vraagt Lansink zich af. “We willen de voorzieningen in eigen dorp overeind houden.” De kerk in Tubbergen liep volgens de twee al lang niet meer goed. Nu worden ze gedwongen Tubbergen te ondersteunen. “Ons geld en onze bezittingen gaan nu daarheen. Dat voelt als diefstal terwijl je erbij staat.”

Langevener Johan Paus doneerde zo’n tien jaar geleden een geldbedrag (hij wil geen bedrag noemen) aan de kerk voor de gemeenschap Langeveen. Zijn familie woont al honderden jaren in Langeveen. Hij heeft erg veel moeite met de sluiting van de kerk en noemt de situatie ‘een stuk afbraak van het katholieke geloof’. “Het kan toch niet zo zijn dat alles wat wij bij elkaar hebben gespaard, naar Tubbergen gaat”, zegt hij onthutst. “Zo ga je niet met elkaar om.” Monique Pouwels schonk zo’n vijf jaar lang honderd euro per jaar als verlengde van de kerkbijdrage voor het parochiecentrum van Langeveen. Ze voelt zich boos en verdrietig en ervaart het als onrecht dat de geloofsgemeenschap wordt aangedaan. “Dat past niet bij het katholieke geloof.”

Ons geld en onze bezittingen gaan nu daarheen. Dat voelt als diefstal terwijl je erbij staat – Louis Lansink

Machteloos

De bewoners van de geloofsgemeenschappen kunnen volgens oud-notaris Wim Gaalman niets tegen de parochie doen. “Je kunt wel dwarsliggen, maar uiteindelijk win je het nooit tegen de juridische eigenaars.” De parochie is dus juridisch de eigenaar van de kerk, maar ook van alle geschonken bezittingen. En bij de fusie of sluiting, gaan die naar de parochie. “Moreel heeft de gemeenschap gelijk, maar juridisch niet, omdat het niet is vastgelegd in de notariële akte.” Gaalman vindt dat het moraal eigenlijk boven wet staat, maar: “De rechter werkt niet met het moraal.” Lansink betreurt de sterkte positie van de parochie. “De kerk laat haar macht van alle kanten zien. Je staat echt machteloos. Het komt steeds verder van ons af te liggen en onze zeggenschap wordt steeds minder. Het gaat op in het grote anonieme geheel en dat is een trieste beweging.”

Tussen nu en 2025 sluiten zes van de negen van de Pancratiusparochie. Hoe moet het nu verder? Gaalman ziet het liefst dat de parochie de kerk verhuurt aan het dorp voor een langere periode. “Dan doe je iets dat rechtdoet aan de voorouders. De parochianen en dorpsbewoners hebben de kerk altijd onderhouden.” Dat vindt hij een mooie tussenoplossing. “Als de kerk dan later niet meer gebruikt wordt, dan kun je de kerk verkopen of afbreken.” Bij de sloop mogen de graven bij de begraafplaats juridisch niet worden opgegraven. “Als er vijftig jaar lang niemand meer wordt begraven, dan is er een mogelijkheid om de begraafplaats op te heffen.”

Je kunt wel dwarsliggen, maar uiteindelijk win je het nooit tegen de juridische eigenaars – Wim Gaalman

Eigen kerk terugkopen

Als het aan Lansink ligt, koopt de geloofsgemeenschap haar eigen kerk weer terug met hun nieuwe Stichting Kerkelijk Erfgoed Vasse. Als dat is gelukt, hoeft de Pancratiusparochie niet meer naar de kerk te komen van hem. “We gaan echt onze rug toekeren. Het is echt gebeurd hier.” Zelf gaat hij ook nog naar de kerk, maar als deze sluit, is hij niet van plan om naar een andere kerk te gaan. “Elk dubbeltje dat we aan onze kerk geven, is straks weg.” Lansink ziet nu dat de draagkracht van de geloofsgemeenschap voor de kerk afbrokkelt. De dorpsbewoners in Vasse en Langeveen zijn klaar met de discussie over het oormerken. “De hand- en spandiensten nemen ook af. Mensen vragen zich af waarvoor ze het nog doen. Het vertrouwen is weg en dat ga je ook niet meer terugkrijgen.”

Elk dubbeltje dat we aan onze kerk geven, is straks weg. Het vertrouwen in de kerk is weg en dat ga je ook niet meer terugkrijgen – Louis Lansink

Ook Oude Avenhuis bezoekt ondanks dat hij uit het bestuur is gezet, nog steeds de kerk. Maar zegt hij: “Als de kerk dichtgaat, ga ik niet ergens anders kerken.” De twee proberen nog te redden wat er te redden valt en hopen dat de kerk terug wordt gegeven aan de gemeenschap. “Het is onze generatie die nu aan het roer is.”

Voor de geloofsgemeenschappen van Langeveen en Vasse is het belangrijk om hun ‘eigen’ geld te houden, door bijvoorbeeld verhuur- of pachtinkomsten. Daarmee kunnen ze aantonen hun eigen broek op te houden, een belangrijke voorwaarde om open te blijven.