Bewustzijn cybercrime zelfs met alle campagnes ‘dramatisch’
Cybercrime-campagnes. Je hebt het misschien niet door, maar het worden er steeds meer. Vaak wordt er dan in televisiereclames of online-advertenties opgeroepen voor betere bewustzijn van de gevaren van cybercriminaliteit. Op de campagnesites staat dan ook een hoop voorlichtingsmateriaal met tips, tricks en allerlei quizjes om te checken hoe veilig je nou écht bent online. Maar helpen die campagnes ook echt om het bewustzijn en de kennis over cybercriminaliteit te verhogen?
Campagnes met tv-spotjes en websites met tips over hoe je kunt voorkomen dat jij het volgende slachtoffer wordt van een cybercrimineel. Ze zijn er in overvloede, en nu het onderwerp door een recordaantal thuiswerkenden wellicht actueler is dan ooit, schieten de tips en tricks ook als paddenstoelen uit de grond. Je zou kunnen denken dat met zoveel informatie, iedereen ondertussen wel optimaal beveiligd zou zijn en cybercriminelen hun boeltje kunnen pakken. Echter lijkt niets minder waar; in 2020 zijn de cybercriminaliteitscijfers in Nederland meer dan verdubbeld ten opzichte van 2019, en in Overijssel zelfs meer dan verdriedubbeld, zo blijkt uit data van de politie.
Mensen weten wel van cybercriminaliteit, maar ze denken: het overkomt mij niet. Als we dat allemaal blijven denken, schiet het natuurlijk niet op.
Ook uit onze eigen interviews met thuiswerkende mensen uit Overijssel bleek nog niet bepaald een hoog cybercrimebewustzijn-gehalte. Veel mensen gaven aan dat ze het risico dat ze zelf slachtoffer worden, niet groot genoeg vonden om hun pc optimaal te beveiligen. Zo ook de 46-jarige Patrick: ‘’Ik heb er niets mee te maken. Waarschijnlijk ga ik er pas mee bezig als ik wel slachtoffer word, maar dat zal niet snel gebeuren.’’ Dit leidt tot de vraag: hebben dergelijke campagnes eigenlijk wel nut? En wat doen campagnemakers om dergelijke groepen ook bewust proberen te maken?
Partners
Veiliginternetten.nl is zo’n platform dat men probeert bewust te maken van cybercriminaliteit. De site, die vol staat met tips, tricks en quizjes, trekt jaarlijks zo’n miljoen bezoekers, maar dat zijn volgens projectleider Esther Mieremet wel allemaal mensen die uit zichzelf opzoek gaan naar beveiligingstips en er dus al interesse in hebben. Om de veel grotere groep mensen die er niet zelf mee bezig is te bereiken, schakelt Veiliginternetten ‘partners’ in. Mieremet geeft als voorbeeld de campagne Eerst checken, dan klikken. ‘’Die wordt vanuit de Overheid geïnitieerd, en daar worden allerlei partners bij gezocht – commerciële partijen, maar ook publieke partijen als Veiliginternetten – en dan hebben we er het hele jaar aandacht voor.’’
Die ‘aandacht’ kan volgens Mieremet op meerdere manieren opgewekt worden. Soms richten de campagneoprichters zich rechtstreeks op de burger, maar vaak gaat het via een tussenweg met zogenaamde intermediairs, zoals bibliotheken. ‘’Vaak komen ouderen naar de bibliotheek om info te krijgen over hoe een computer werkt, dus via de bibliotheek kun je je qua cyberbewustzijn dan richten op ouderen’’, legt ze uit. Voor die groep is de bieb dus een logische intermediair.
Veiliginternetten probeert het hele jaar te zorgen voor bewustzijn, maar een andere campagne, Alert Online, richt al haar pijlen op één maand: oktober. Dan is het namelijk de Europese cybersecuritymaand, waarin de hele EU bewustmakingscampagnes opzet om cybercriminaliteit tegen te gaan. Ook zij doen dat voornamelijk via partners. Volgens Joyce Martina, projectleider van de Alert Online-campagne, willen ze die partners stimuleren in die maand iets te organiseren voor hun eigen achterban. ‘’Als jij toch al bij KPN of T-Mobile je abonnement hebt, en je krijgt in die maand ook nog eens een mail van je provider waarin wordt verzocht dat je die maand wat beter moet letten op je online veiligheid, dan komt dat natuurlijk veel directer en vanzelfsprekender binnen en ben je waarschijnlijk ook eerder geneigd om dat te gaan doen.’’ Alert Online helpt die partners vervolgens om die bewustzijnscampagnes in te vullen.
Bewustzijnsonderzoek
Ieder jaar brengt Alert Online ook een bewustzijnsonderzoek uit, waarin de trends van cyberbewustzijn worden geanalyseerd zodat duidelijk wordt waar nog winst te behalen valt. Volgens Mieremet gebruikt Veiliginternetten dat onderzoek dan ook om te kijken waar ze het komende jaar extra aandacht aan moeten geven. Wat blijkt daaruit? Mieremet: ‘’Wat je in het onderzoek ziet is dat het bewustzijn nog steeds dramatisch is, ondanks dat we er best veel energie in stoppen om dat te verbeteren.’’ Het onderzoek maakt onderscheid tussen het bewustzijnsniveau van verschillende leeftijdsgroepen, en daar blijkt uit dat vooral senioren en kinderen extra aandacht vereisen. Mieremet: ‘’Kinderen omdat ze, als ze goed digitaal opgevoed worden, daar de rest van hun leven profijt van hebben, en ouderen omdat die relatief makkelijk slachtoffer worden.’’
Verantwoordelijkheid
Een ander vraagstuk dat bij dit onderwerp aansluit is: bij wie je kun je de verantwoordelijkheid leggen? Organisaties als Alert Online en veiliginternetten.nl proberen het cyberbewustzijn te verhogen, maar zijn ze dan ook verantwoordelijk dat burgers geen slachtoffer worden? Volgens cyberexpert Wesley Neelen kun je het bewustzijn niet bij één groep neerleggen. ‘’Laten we de DigiD als voorbeeld nemen. Als DigiD niet veilig is, als de overheid dat fout zou doen, dan kun jij daar als slachtoffer niks aan doen. Bij een datalek kun jij er als burger ook helemaal niks aan doen, dan ligt de verantwoordelijkheid bij het bedrijf waar dat uitlekt en ben jij gewoon een slachtoffer. Het is dus gedeeltelijk: de mensen zelf zijn verantwoordelijk voor dat ze bijvoorbeeld tweestapsverificatie gebruiken, maar ook bedrijven hebben de verantwoordelijkheid dat ze goed met jouw informatie omgaan, want dat zien we ook steeds vaker foutgaan.’’ Esther Mieremet van Veiliginternetten sluit zich daarbij aan. ‘’Ik zie het als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Jij zelf, bedrijven, maar ook ouders zijn verantwoordelijk; dit is ook deel van de opvoeding geworden.’’ Mieremet kan zich aan de andere kant ook voorstellen dat op een gegeven moment onlineplatformen verplicht worden dat ze iets alleen mogen aanbieden als er, bijvoorbeeld, tweestapsverificatie op zit. Momenteel is dat volgens haar echter nog niet te doen. ‘’Dat betekent dat alle verkopers online, dus ook de kleine webshop uit je dorp, dat in hun websites moeten bouwen. Dat zou fijn zijn, da’s het ideale plaatje, maar dat kun je nu helemaal nog niet verwachten.”
Verbetering
Ondanks de stijgende cijfers en het nog altijd ‘dramatische’ bewustzijn, hebben de campagnes volgens Mieremet en Martina wel degelijk nut. Mieremet meent dat de campagnes er aantoonbaar voor zorgen dat bepaalde vormen van cybercriminaliteit afnemen. ‘’Maar cybercriminelen zijn slimme mensen die steeds weer nieuwe dingen verzinnen, dus je hebt soms wel het idee dat je achter de feiten aanloopt.’’ Desondanks denkt ze dat als de campagnes er niet waren geweest, de cijfers vele malen erger zouden zijn. ‘’Je ziet dus zeker verbetering, maar het blijft wel lastig. Mensen weten er wel van, maar ze denken: het overkomt mij niet. Als we dat allemaal blijven denken, schiet het natuurlijk niet op.’’
Ook ethische hacker en cyberexpert Wesley Neelen ziet het als een hardnekkig probleem: ‘’Als ik jou op het juiste moment een bepaalde mail stuur, waar jij gewoon gevoelig voor bent, dan val je door de mand. Als ze mij op het juiste moment het juiste berichtje sturen, dan zou ik er misschien ook wel in kunnen trappen. Cybercriminelen worden er steeds beter in om een mailtje zo echt mogelijk te laten lijken. Als ik het dan zo bekijk, dan weet ik niet hoe nuttig een campagne hiervoor kan zijn.’’
Zo’n cijferstijging is voor organisaties als Alert Online en Veiliginternetten alleen maar aanleiding om meer onderzoek te doen. Mieremet: ‘’Als je kijkt naar de cijfers en zegt: bij ons is het gestegen in Overijssel, dan vragen we ons af: onder welke doelgroep is het dan gestegen, en hebben we die dan niet bereikt? En waarom is het in Overijssel anders dan Amsterdam? Onze campagnes zijn namelijk landelijk. Maar een stijging van de cybercriminaliteit in een bepaalde provincie wil niet meteen zeggen dat de campagnes niet werken, daar geloof ik niet in.’’