Daar komt de eerste boot uit Enkhuizen aan. Toeristen zitten zonnend op het dek en de fietsen staan klaar om aan land gezet te worden. Stavoren, een kleine stad in Friesland gelegen aan het IJsselmeer, met ongekende drukte in de zomer en absolute stilte in de winter. Het contrast kan bijna niet groter. Voor vele toeristen is Stavoren een trekpleister. Wat vinden de bewoners van de vele toeristen in de stad? En kan de stad het wel aan?

Gemengde gevoelens

Sebilla Hoekstra, werkneemster bij Plan Bureau Friesland, houdt zich binnen het onderzoek voornamelijk bezig met de monitoring. “Ik werk nu 8 jaar bij Planbureau Fryslân, als onderzoeker. Ik ben coördinator van de monitoren op de website en ik houd mij vooral bezig met de grote projecten waarin we kijken hoe het gaat met Friesland en haar inwoners”, aldus Sebilla.  “Panel Fryslân bestaat uit ruim 7.000 inwoners van Fryslân die zesmaal per jaar een online vragenlijst ontvangen over verschillende maatschappelijke thema’s die spelen in de provincie. Werving vindt uitsluitend plaats via een aselecte steekproef en op basis van persoonlijke  uitnodiging. Er wordt een weging toegepast om te corrigeren  voor ondervertegenwoordigde groepen”, schrijft Sebilla in het onderzoek: ‘Het perspectief van de inwoners op toerisme in Fryslân’. (Panel Fryslân, 2023) Dit onderzoek wordt een keer in de twee jaar gehouden. Volgens het onderzoek van het Plan Bureau Friesland hebben de inwoners van Stavoren gemengde gevoelens over het toerisme. Enerzijds erkennen zij de economische voordelen die toeristen met zich meebrengen, zoals werkgelegenheid en inkomsten voor lokale bedrijven. Veel inwoners waarderen de levendigheid en de culturele uitwisseling die toeristen naar de stad brengen. Er zijn echter ook zorgen. Sommige inwoners voelen dat de authenticiteit van hun stadje wordt aangetast door de toestroom van bezoekers. Dit hoor je dan ook terug bij de inwoners wanneer je mensen aanspreekt op straat. “Als ze er straks weer zijn, hartstikke gezellig en erg leuk, maar in oktober denk ik nou ga nu maar weer naar huis. Daarna doen wij weer een beetje ons eigen ding”, aldus Froukje Wesselius, inwoner van Stavoren en eigenaar van bloemenwinkel ‘De Lotus’.

Geen Giethoorn of Amsterdam

Een leefomgeving en de inwoners van een gebied moeten het aantal toeristen wel aan kunnen. Kan Stavoren dat wel, stel het aantal toeristen blijft maar oplopen? “Het zijn op dit moment geen toestanden zoals in Giethoorn of in Amsterdam, dus wat dat betreft denk ik dat de regio het op dit moment aan kan, maar het is maar net aan wie je het vraagt en vanuit welk perspectief. Als het alleen maar blijft toenemen is dat wel belangrijk om in het oog te houden en daarom meten wij dus ook elke twee jaar, in ieder geval vanuit het inwoners perspectief, wat zij daarvan vinden. We hebben wel gezien dat het aandeel inwoners wat het vervelend vindt of ongewenst, dat dat wel iets groeit, maar dat is alsnog maar een heel klein gedeelte. Daarnaast is het aandeel inwoners wat het positief vindt, of goed, is nog altijd veel groter op dit moment”, vertelt Hoekstra. Volgens haar dus geen reden tot grote zorgen over de toekomst. Caroline Rink, werkneemster bij VVV Stavoren, voegt daaraan toe: “Je moet het zo bekijken, als het mooi weer is zie je mensen. Als het slecht weer is, dan zie je ze niet. In het paasweekend waren bijvoorbeeld de vakantiehuizen allemaal bezet en lagen er weer meer bootjes. Het was een en al Duits”, vertelt ze lachend. “Ik vind het wel een positieve ontwikkeling. Als je bijvoorbeeld kijkt naar Leeuwarden, dan heb je wel in de afgelopen tien jaar het toerisme zien toenemen. Ik denk wel dat de stad daardoor positief verandert. Door de invloed van culturele hoofdstad tot, er is gewoon meer levendigheid op straat en het is gezelliger”, laat Sebilla weten.

Onverwachtse factoren en trends

Toch kunnen er onverwachtse factoren mee gaan spelen in nieuwe trends. “Vanaf de coronapandemie gingen er wel steeds meer mensen in eigen land op vakantie, omdat het veel meer gedoe was natuurlijk en dat voelde ook veiliger denk ik voor veel mensen, dus dat heeft zeker invloed. Het is nu ook nog te kort om te zeggen of dat iets blijvends is”, vertelt de Plan Bureau Friesland medewerkster. Ook de horecaondernemingen in Stavoren herkenden de toenemende drukte tijdens de Coronapandemie. Andre Inia, eigenaar restaurant De Visserman, zegt daar het volgende over: “Wij hebben nog nooit zulke goede omzetten gedraaid als in de Coronatijd, dat is voor ons wel heel erg positief geweest. Het toerisme nam juist heel erg toe en wij kregen de toestemming om het terras uit te breiden en daar hebben we nu een definitieve vergunning voor gekregen”. Verder zijn er meerdere factoren die Súdwest-Fryslân (Zuidwest-Friesland) doen afwijken van de rest van Friesland. “Súdwest is natuurlijk wel een gebied dat bekend staat om het water, om de vele meren. In deze regio zijn ook veel van de elf steden. Wat wij wel zien in ons panel is dat veel van de inwoners de rust en ruimte als heel erg fijn ervaren en ik denk dat toeristen die hier naartoe gaan daar ook wel naar opzoek zijn. Friesland trekt nu ook meer mensen aan op cultuur dan voorheen, bijvoorbeeld het Fries museum, veel meer mensen komen. Doordat Leeuwarden de culturele hoofdstad van Europa in 2018 is geweest, heeft Leeuwarden zichzelf wel op de kaart gezet.” Opvallend is dat relatief veel inwoners in Súdwest-Fryslân, de gemeente waarin Stavoren zich bevindt, vinden dat er te veel toeristen zijn, dit gaat om zo’n 16 procent. “Tegelijkertijd vindt 69 procent van de inwoners in deze regio dat het aantal toeristen in balans is. Dat aandeel is hoger dan in andere regio’s in Fryslân”, wordt in het onderzoek gemeld. (Panel Fryslân, 2023) Caroline, werkneemster bij de VVV in Stavoren, laat weten dat Stavoren wel bewust inspeelt op het toerisme. “De Visserijdagen zijn bijvoorbeeld voor de toeristen en inwoners. Bij het water heb je een stijger waar ook wel optredens en modeshows worden gegeven. Dat wordt dan ook vaak in de krant gezet, zodat de toeristen ook komen. Dat is wel heel erg leuk dat daar aandacht voor is. We hebben jaren een markt gehad, een keer in de maand, maar dat bloedde op een gegeven moment dood.” Ondanks dat het aanbod voor de toeristen beperkt is, zijn de Staverse inwoners volgens Caroline wel erg trots op wat ze hebben. “Het is niet veel, maar wat er is daar zijn ze wel trots op. Dat ze dat kunnen bieden aan de toeristen.”

De toekomst van Stavoren

Waar Sebilla aangeeft dat het aantal faciliteiten zich automatisch mee zal bewegen met het aantal toeristen: “Ik denk dat als je in de regio woont en je ziet dat daar veel toeristen komen dat je dan ook de kansen ziet als ondernemer om eropin te springen, dus ik denk dat dat automatisch meegroeit. We hebben bijvoorbeeld wel gezien dat het aantal restaurants en hotels heel erg is toegenomen in de afgelopen tien jaar”, geeft Caroline aan dat ze al regelmatig meemaakt dat het te veel wordt: “Qua campers merken wij wel dat het steeds drukker wordt. Ik heb vorig jaar iemand gehad die naar het VVV toekwam om te vragen of er nog meer camperplaatsen waren, want toen was het vol. Er waren daarbuiten nog wel plekken om te staan, maar dan hadden ze geen elektriciteit. Ze had dat wel nodig met koken enzo, dus toen zochten ze een andere plek. Je ziet ook wel mensen die heel brutaal op de parkeerplaats van de Plus gaan staan. Stel er komen nog meer campers, dan is Stavoren daar wel te klein voor denk ik”, aldus Caroline. Het onderzoek benadrukt dat, om meer toeristen aan te kunnen, investeringen nodig zijn in de infrastructuur en diensten. Factoren als uitbreiding van parkeergelegenheden, verbetering van het openbaar vervoer en meer keuze in accommodaties vallen hieronder. (Panel Fryslân, 2023) Daarnaast is het belangrijk om duurzaam toerisme te promoten, zodat de natuurlijke en culturele waarden van Stavoren behouden kunnen blijven.